Mae cynghorau Cymru wedi croesawu setliad dros dro gan Llywodraeth Cymru ar gyfer 2026-27 ond wedi rhybuddio nad yw'n dod yn agos at gwrdd â'r pwysau ariannol digynsail sy'n wynebu cynghorau ledled Cymru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cadarnhau setliad o £6.4bn ar gyfer y flwyddyn nesaf, gan roi cynnydd o 2.7% ar gyfartaledd i gynghorau. Bydd llawr cyllidol o 2.3% wedi’i ariannu’n llawn yn sicrhau nad oes unrhyw awdurdod lleol yn derbyn llai na hyn.
Yn ogystal â’r setliad craidd, mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi cyhoeddi dros £1.3bn mewn grantiau refeniw a mwy na £1.08bn mewn buddsoddiad cyfalaf ar gyfer llywodraeth leol.
Dywedodd y Cynghorydd Andrew Morgan OBE, Arweinydd Grŵp Llafur CLlLC:
“Er bod angen i ni nawr fynd trwy’r ffigurau yn fanwl, mae’r setliad drafft hwn yn cynnig rhywfaint o sefydlogrwydd ar adeg pan fo gwasanaethau lleol o dan bwysau parhaus. Mae’r cynnydd cyfartalog yn dangos bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod y straen y mae cynghorau yn ei wynebu.
“Ond nid yw sefydlogrwydd yn dileu’r pwysau eu hunain. Mae costau gofal cymdeithasol, digartrefedd, addysg a gweithlu yn parhau i godi’n gyflymach nag y gall adnoddau gadw i fyny. Bydd angen i gynghorau wneud dewisiadau anodd o hyd, ac mae hynny’n parhau i fod yn bryder.
“Byddwn yn parhau i weithio’n adeiladol gyda Llywodraeth Cymru dros yr wythnosau nesaf ar drafodaethau ar y gyllideb, gan ein bod wedi bod yn glir y bydd angen cyllid ychwanegol i gynyddu’r setliad terfynol i helpu i ddiogelu a chynnal gwasanaethau. Ein nod ar y cyd yw cynnal y gwasanaethau hanfodol y mae pobl yn dibynnu arnynt bob dydd, ac i wneud hynny mewn ffordd sy’n deg ac yn gynaliadwy yn y tymor hir.”
Dywedodd y Cynghorydd Mark Pritchard, Arweinydd Grŵp Annibynnol CLlLC:
"Rwy'n annog Llywodraeth Cymru yn gryf i edrych eto ar y realiti sy'n wynebu cynghorau ac i gynyddu'r setliad terfynol. Heb gymorth ychwanegol, bydd y straen ar gynghorau i ddarparu gwasanaethau hanfodol i'r cyhoedd yn dod yn anghynaladwy. Bydd y pwysau ar weithluoedd cynghorau yn gwaethygu a bydd diswyddiadau yn anochel."
Dywedodd y Cynghorydd Gary Pritchard, Arweinydd Grŵp Plaid Cymru CLlLC:
“Mae llywodraeth leol wedi bod yn rhybuddio ers peth amser bod y pwysau ar wasanaethau craidd bellach yn strwythurol, nid dros dro. Nid yw’r cynnydd hwn yn cadw i fyny â’r grymoedd sylfaenol sy’n gyrru’r galw.
“Mae llawer o gynghorau eisoes yn gweithredu ar derfynau’r hyn sy’n ddiogel neu’n gynaliadwy. Hyd yn oed gyda llawr cyllid, mae’r bwlch rhwng angen ac adnoddau yn parhau i ehangu, ac mae hynny’n peri risgiau gwirioneddol i wydnwch gwasanaethau, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Mae angen diwygio’r fformiwla ariannu.
“Mae angen i ni weld setliad terfynol sy’n adlewyrchu’n wirioneddol y pwysau y mae cynghorau yn eu hwynebu, ochr yn ochr ag eglurder ar sut y bydd cynnydd costau ehangach yn cael ei gefnogi. Heb hynny, bydd awdurdodau lleol ledled Cymru yn parhau i fod ar dir ansicr iawn.”
Dywedodd y Cynghorydd Jake Berriman, Arweinydd Grŵp y Democratiaid Rhyddfrydol CLlLC:
“Mae cynghorau’n gweithio’n galed i ddiogelu gwasanaethau, ond mae’r galw yn codi’n llawer cyflymach nag adnoddau, yn enwedig mewn gofal cymdeithasol a gwasanaethau i breswylwyr agored i niwed. Bydd y setliad hwn yn dal i adael llawer o awdurdodau yn cael trafferth cadw i fyny â’r galw hwnnw.
“Mae hefyd yn bwysig cydnabod bod pob cymuned yn wynebu heriau gwahanol. Mae ardaloedd gwledig a lled-wledig yn delio â chostau cyflenwi uwch a phwysau daearyddol nad yw codiad canrannol gwastad yn adlewyrchu’n syml.
“Edrychaf ymlaen at barhau â’r trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru yn ystod y cyfnod ymgynghori. Mae angen setliad ar gymunedau sy’n cydnabod y pwysau gwirioneddol ar lawr gwlad ac yn rhoi cyfle teg i gynghorau gynllunio ymlaen llaw.”