Mae angen camau brys i sicrhau bod cost gwastraff deunydd pacio sy'n cael ei daflu yn cael ei dalu gan y cwmnïau sy'n ei gynhyrchu - nid gan drethdalwyr lleol, yn ôl Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC).
Daw'r alwad wrth i Cadwch Gymru'n Daclus gyhoeddi ei adroddiad diweddaraf, sy'n tynnu sylw at gynnydd pryderus mewn sbwriel a gostyngiad mewn glendid strydoedd ledled Cymru.
Mae cynghorau'n dweud eu bod yn rhannu rhwystredigaeth y cyhoedd - ac mae angen newid nid yn unig ar lawr gwlad, ond yn y ffordd y mae cyfrifoldeb yn cael ei rannu.
Mae CLlLC yn dweud y dylid ymestyn Cyfrifoldeb Cynhyrchydd Estynedig Pecynnu (pEPR) – cynllun ledled y DU sy'n ei gwneud yn ofynnol i weithgynhyrchwyr dalu'r gost amgylcheddol o ddelio â'u deunydd pacio – i gwmpasu sbwriel, ac mae'n annog Llywodraeth Cymru a'r DU i gytuno ar safbwynt ar hyn cyn gynted â phosibl.
O dan y cynllun, mae'n ofynnol i gynhyrchwyr gyfrannu at y gost o gasglu, ailgylchu a gwaredu pecynnu. Y nod yw lleihau effaith amgylcheddol pecynnu, annog gwell dylunio, a sicrhau bod cynhyrchwyr yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am yr hyn sy'n digwydd i'w cynhyrchion ar ôl eu defnyddio.
Byddai ymestyn hyn i ddeunydd pacio sy'n cael ei sbwriel hefyd yn golygu nad yw cynghorau – ac yn y pen draw trethdalwyr lleol – bellach yn cael eu gadael yn ysgwyddo'r baich ariannol o ddelio â sbwriel pecynnu. Gallai'r cyllid gefnogi nid yn unig gweithrediadau glanhau, ond hefyd ymgyrchoedd ymwybyddiaeth y cyhoedd a newid ymddygiad i atal sbwriel yn y lle cyntaf.
Mae CLlLC yn annog Llywodraeth Cymru i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod y system EPR yn cael ei chyflwyno cyn gynted â phosibl ac yn gweithio'n deg i Gymru.
Mae cynghorau hefyd yn paratoi ar gyfer y Cynllun Dychwelyd Adnau (DRS) arfaethedig, a fydd yn rhoi gwerth ar eitemau fel poteli a chaniau i annog pobl i'w dychwelyd yn hytrach na'u taflu sbwriel.
Dywedodd y Cynghorydd Lis Burnett, llefarydd CLlLC ar Newid Hinsawdd:
"Mae cynghorau'n gweithio'n anhygoel o galed i gadw ein strydoedd yn lân, ond mae'r cyllid yn cael ei ymestyn ac mae'r gost o ddelio â sbwriel yn parhau i godi. Mae pobl leol yn gwneud eu rhan – ac rydyn ni'n gweld gwirfoddolwyr gwych allan bob penwythnos yn casglu sbwriel – ond mae'n bryd i gynhyrchwyr pecynnu gamu i fyny hefyd.
“Mae hefyd yn bwysig nodi bod gan unigolion gyfrifoldeb i beidio â thaflu sbwriel – mae annog pobl i ddefnyddio'r biniau a ddarperir neu fynd â'u gwastraff adref yn hanfodol i fynd i'r afael â'r broblem yn ei ffynhonnell.
"Mae hyn yn ymwneud â thegwch. Ni ddylai trethdalwyr lleol fod yn talu'r bil am effaith amgylcheddol deunydd pacio nad oeddent yn eu cynhyrchu. Mae'r egwyddor 'llygrwr yn talu' yn cael ei gefnogi'n eang - ac mae'n bryd troi'r egwyddor honno'n weithredu."