Mae cynghorau ledled Cymru yn wynebu cyllidebol eithriadol gwerth cyfanswm o tua £559 miliwn yn 2025-26 a fyddai, o’u gadael heb eu hariannu, yn effeithio’n sylweddol ar allu cynghorau i ddarparu gwasanaethau lleol hanfodol.
Mae cynghorau yn wynebu costau cynyddol mewn amrywiol o gwasanaethau, yn enwedig gwasanaethau plant, addysg, a chymorth digartrefedd. Mae'r galw cynyddol am leoliadau ar gyfer plant sy'n agored i niwed wedi arwain at straen ariannol sylweddol, gyda rhai cynghorau yn nodi bod lleoliadau brys o bosibl yn costio cymaint â £1 miliwn i blentyn sengl oherwydd gofynion staffio. Mae addysg ac ysgolion yn cyfrif am bron i £120m o'r pwysau, tua un rhan o bump o'r cyfanswm, sy'n tynnu sylw at yr heriau ariannol y mae cynghorau yn eu hwynebu wrth gynnal gwasanaethau addysgol hanfodol.
Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) wedi nodi pum ardaloedd blaenoriaeth yn y gyllideb sy'n hanfodol ar gyfer mynd i'r afael ag anghenion cymunedau ledled Cymru. Mae'r ardaloedd hyn yn cynnwys:
- Ysgolion ac Addysg, sy'n anelu at wella canlyniadau dysgu a chefnogaeth i fyfyrwyr
- Gofal Cymdeithasol, gan ganolbwyntio ar les a chefnogaeth unigolion bregus;
- Tai a Digartrefedd, gan fynd i'r afael â'r angen brys am dai fforddiadwy a gwasanaethau cymorth.
- Datblygu Economaidd Rhanbarthol a Lleol, sy'n ceisio ysgogi twf economaidd a gwydnwch.
- Cyfalaf, gan sicrhau bod buddsoddiad yn cael ei gyfeirio tuag at seilwaith a phrosiectau hirdymor sydd o fudd i gymunedau lleol.
Dywedodd y Cynghorydd Andrew Morgan OBE, Arweinydd CLlLC:
“Mae'r pwysau o £559 miliwn ar gynghorau yn anghynaladwy. Heb arian ychwanegol i gynnal gwasanaethau, bydd cynghorau yn cael trafferth cynnal y gwasanaethau sydd eu hangen ar ein cymunedau, yn enwedig yn ystod y cyfnod heriol hwn. Rhaid inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau'r adnoddau angenrheidiol er mwyn sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl. Drwy flaenoriaethu'r pum ardaloedd allweddol a nodwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, gall cynghorau weithio tuag at ddarparu gwasanaethau effeithiol a chynaliadwy sy'n diwallu anghenion amrywiol eu trigolion.
“Mae’r CLlLC wedi pwysleisio bod cynghorau, er gwaethaf yr heriau hyn, yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi eu trigolion a gweithio gyda Llywodraeth Cymru i helpu i gyflawni eu blaenoriaethau, ond gyda'r pwysau cyllidebol ar gynnydd, mae'n bwysig iawn i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU gamu i fyny a darparu'r buddsoddiad sydd ei angen arnom i gadw'r gwasanaethau hanfodol hyn ar waith.”
Mae’r CLlLC yn annog Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i gynnal asesiad cadarn o oblygiadau ariannol ei chynigion a darparu'r cyllid ychwanegol i gefnogi cynghorau wrth ddarparu gwasanaethau hanfodol iddynt. Mae hyn yn cynnwys cyllid ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol a lleol, sydd wedi cael ei gyfeirio drwy gynghorau yn dilyn colli cyllid yr UE ar ôl Brexit. Gyda buddsoddiad digonol, gall awdurdodau lleol barhau i helpu i gyflawni ar gyfer trigolion, busnesau a chymunedau ledled Cymru.
DIWEDD –