Mae cynghorau Cymru wedi croesawu setliad llywodraeth leol dros dro 2026-27 wedi’i ddiweddaru gan Lywodraeth Cymru, sy’n nodi ffigurau diwygiedig ar gyfer cynghorau yn ystod y cyfnod ymgynghori parhaus.
Mae'r setliad drafft newydd bellach yn cynnwys cynnydd cyfartalog o 4.5% ar gyfer cynghorau, gyda llawr wedi’i ariannu’n llawn yn sicrhau nad oes unrhyw awdurdod yn derbyn llai na 4% o gynnydd.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cadarnhau bod y gyllideb ddrafft wedi’i diweddaru yn cynnwys £112.8m o gyllid ychwanegol ar gyfer llywodraeth leol, sy’n rhan o gytundeb cyllideb ehangach rhwng Llywodraeth Cymru a Plaid Cymru.
Mae’r pecyn hefyd yn cynnwys buddsoddiad ychwanegol mewn iechyd a gofal cymdeithasol, a chyllid cyfalaf ychwanegol i’w ddyrannu gan y llywodraeth nesaf ar ôl etholiad y Senedd.
Dywedodd y Cynghorydd Andrew Morgan OBE, Arweinydd Grŵp Llafur CLlLC:
“Mae hwn yn welliant i’w groesawu iawn ar y setliad drafft gwreiddiol. Mae’r £112.8m ychwanegol ar gyfer llywodraeth leol a gyhoeddwyd fel rhan o’r cytundeb cyllideb ehangach yn arbennig o groesawgar ac yn cryfhau’r sefyllfa ymhellach.
“Hoffwn ddiolch i Lywodraeth Lafur Cymru a’r gwrthbleidiau sydd wedi gweithio gyda’i gilydd, gan ymateb i’r achos a wnaed gan y CLlLC a llywodraeth leol am fwy o gyllid ar gyfer ein gwasanaethau lleol hanfodol. Mae’r cynnydd i gynnydd o 4.5% ar gyfartaledd yn fan cychwyn llawer cryfach i gynghorau wrth i ni gynllunio ar gyfer y flwyddyn nesaf.
“Mae’r pwysau mewn gofal cymdeithasol, digartrefedd ac addysg yn parhau i fod yn hynod heriol, ond bydd y ffigurau sydd wedi’u diweddaru heddiw yn gwneud gwahaniaeth ystyrlon ac yn rhoi mwy o hyder i gynghorau ddiogelu gwasanaethau hanfodol.
“Byddwn nawr yn gweithio trwy’r manylion ac yn parhau i drafod yn adeiladol yn ystod y cyfnod ymgynghori. Mae hwn yn gam cadarnhaol ymlaen a bydd yn cael ei groesawu’n eang ar draws llywodraeth leol Cymru.”
Dywedodd y Cynghorydd Mark Pritchard, Arweinydd Grŵp Annibynnol CLlLC:
“Mae’r setliad drafft gwell yn cael ei groesawu ac mae’n dangos bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn llawer o’r pryderon a’r materion a godwyd gan awdurdodau lleol.
“Mae’r buddsoddiad ychwanegol a gyhoeddwyd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol yn gadarnhaol, ond mae graddfa’r galw yn y gwasanaethau hyn yn parhau i fod yn fwy na’r adnoddau sydd ar gael. Felly, er bod hwn yn gam i’r cyfeiriad cywir, mae’n rhaid i ni fod yn glir nad yw hyn yn datrys yr heriau ariannol difrifol y mae cynghorau yn eu hwynebu.
“Yn y pen draw, mae hyn yn parhau i fod yn brin o’r hyn sydd ei angen i roi llywodraeth leol ar sail gynaliadwy. Byddwn yn parhau i wneud yr achos am raddfa’r pwysau sy’n wynebu cynghorau yn ystod y cyfnod ymgynghori hwn.”
Dywedodd y Cynghorydd Gary Pritchard, Arweinydd Grŵp Plaid Cymru CLlLC:
“Bydd y cynnydd yn y setliad drafft yn ddefnyddiol i gynghorau, yn enwedig y rhai sy’n delio â chostau cyflenwi uwch mewn ardaloedd gwledig a lled-wledig. Bydd yn darparu rhywfaint o gymorth ychwanegol mawr ei angen wrth i awdurdodau lywio pwysau ariannol dwys.
“Mae’r ymrwymiad i gyllid cyfalaf pellach ar gyfer y llywodraeth nesaf hefyd yn bwysig i’r awdurdodau gwledig hynny, lle mae seilwaith sy’n heneiddio a chostau cyflenwi uwch yn rhoi pwysau ychwanegol ar gyllidebau.
“Wedi dweud hynny, mae’r materion sylfaenol sy’n wynebu llywodraeth leol yn parhau i fod yn strwythurol, nid dros dro. Hyd yn oed gyda llawr o 4%, mae’r bwlch rhwng angen ac adnoddau yn parhau i ehangu, yn enwedig ar gyfer ardaloedd gwledig lle mae costau darparu gwasanaethau yn uwch.
“Mae hwn yn gam cadarnhaol sy’n dangos gwir werth pleidiau sy’n gweithio gyda’i gilydd er lles cymunedau ledled Cymru. Mae cyfraniad Plaid Cymru wrth gyrraedd y cytundeb hwn wedi bod yn bwysig wrth sicrhau gwell canlyniad i gynghorau.”
Dywedodd y Cynghorydd Jake Berriman, Arweinydd Grŵp y Democratiaid Rhyddfrydol CLlLC:
“Mae’r setliad drafft wedi’i ddiweddaru hwn yn cynnig mwy o sicrwydd i gynghorau wrth iddynt gynllunio ar gyfer y flwyddyn i ddod, a bydd hynny’n cael ei groesawu ledled Cymru. Bydd y cynnydd yn helpu awdurdodau i gynnal gwasanaethau hanfodol, yn enwedig y rhai sy’n cefnogi preswylwyr agored i niwed.
“Bydd y buddsoddiad ehangach a gyhoeddwyd ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys gofal cymdeithasol, hefyd yn cefnogi cynghorau wrth iddynt weithio i ddiwallu anghenion eu cymunedau.
“Mae pob cymuned yn wynebu pwysau gwahanol, ac mae’r sefyllfa well hon yn rhoi sylfaen well i gynghorau ymateb i’r anghenion lleol hynny. Mae’n ddatblygiad adeiladol yn ystod cyfnod heriol iawn i wasanaethau cyhoeddus.
“Byddwn yn parhau i weithio’n gadarnhaol gyda Llywodraeth Cymru yn ystod yr ymgynghoriad i sicrhau bod cynghorau yn gallu gwneud penderfyniadau gwybodus sy’n diogelu gwasanaethau ac yn cefnogi cymunedau.”